Αιμικός σίδηρος: Συνδέεται με καρκίνο;

Ο σίδηρος είναι ένα απαραίτητο ιχνοστοιχείο που παίζει ζωτικό ρόλο στη μεταφορά οξυγόνου και σε πολλές μεταβολικές διεργασίες. Στη διατροφή, ο σίδηρος απαντάται σε δύο κύριες μορφές: τον αιμικό και τον μη αιμικό σίδηρο. Ο αιμικός σίδηρος προέρχεται αποκλειστικά από ζωικές πηγές, όπως το κόκκινο κρέας, τα πουλερικά και τα θαλασσινά, και απορροφάται πιο εύκολα από τον οργανισμό σε σύγκριση με τον μη αιμικό σίδηρο που βρίσκεται σε φυτικές τροφές, τις οποίες και συστήνω με βάση τη διατροφική συνέργεια ως διαιτολόγος-διατροφολόγος με εξειδίκευση στα αυτοάνοσα και τη φλεγμονή και μετεκπαίδευση στη φυτοφαγία. Ωστόσο, υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις της υπερβολικής πρόσληψης αιμικού σιδήρου, καθώς μελέτες έχουν συνδέσει την υψηλή πρόσληψή του με αυξημένο οξειδωτικό στρες και κίνδυνο χρόνιων νοσημάτων. Τα εργαστηριακά μοντέλα υποδηλώνουν ότι ακραίες δόσεις αιμικού σιδήρου μπορεί να είναι επιβλαβείς, αλλά χρειάζεται να δούμε τι ισχύει με τις διατροφικές δόσεις στους ανθρώπους.

Στο μυϊκό κρέας υπάρχει μια αιμική πρωτεΐνη που συμβάλλει, ουσιαστικά, στη χαρακτηριστική γεύση που έχει το κρέας. Μια παρόμοια αιμική πρωτεΐνη βρίσκεται και στις ρίζες των φυτών σόγιας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προσδώσει παρόμοια γεύση και άρωμα στα φυτικά υποκατάστατα κρέατος (περισσότερα για τα φυτικά υποκατάστατα κρέατος εδώ). Το ερώτημα είναι: Υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις στην κατανάλωση αιμικού σιδήρου;

Όταν η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων εξέταζε την ασφάλεια της προσθήκης αιμικού σιδήρου στα τρόφιμα, η κύρια ανησυχία της ήταν ο πιθανός αυξημένος κίνδυνος καρκίνου του παχέος εντέρου. Το επεξεργασμένο κρέας -μπέικον, ζαμπόν, χοτ ντογκ, λουκάνικα και αλλαντικά- κατατάσσεται ως καρκινογόνο Ομάδας 1, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει η ίδια βεβαιότητα πως προκαλεί καρκίνο στους ανθρώπους, όπως και το κάπνισμα. Αντίθετα, μια επιλογή κρέατος όπως ένα μπιφτέκι πιθανότατα προκαλεί καρκίνο. Ποιος είναι, όμως, ο ρόλος του αιμικού σιδήρου;

Πώς αυξάνεται ο κίνδυνος καρκίνου;
Υπάρχουν διάφοροι πιθανοί μηχανισμοί που εξηγούν τον κίνδυνο καρκίνου. Το κρέας περιέχει το προ-φλεγμονώδες, μακράς αλυσίδας ωμέγα-6 αραχιδονικό οξύ, καθώς και αυξημένες ποσότητες μεθειονίνης (που σχετίζεται με τη γήρανση και τον καρκίνο), τρανς λιπαρών και ενδογενών ορμονών όπως το IGF-1 –κι όλα αυτά χωρίς να υπολογίζουμε τις εξωγενείς ορμόνες ανάπτυξης που εμφυτεύονται στα ζώα. Επιπλέον, υπάρχουν και οι τοξικοί ρύποι που συσσωρεύονται στην τροφική αλυσίδα, όπως τα φυτοφάρμακα και η φορμαλδεΰδη.

Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC), «υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οι ετεροκυκλικές αρωματικές αμίνες (HAAs), προκαλώντας βλάβες στο DNA, συμβάλλουν στους καρκινογόνους μηχανισμούς που σχετίζονται με την κατανάλωση κόκκινου κρέατος». Αυτές οι ενώσεις που βλάπτουν το DNA σχηματίζονται όταν ο μυϊκός ιστός εκτίθεται σε υψηλή, ξηρή θερμότητα, όπως στο ψήσιμο στη σχάρα, το ψήσιμο στον φούρνο, το ψήσιμο στον αέρα και το ψήσιμο σε δυνατή φωτιά—ουσιαστικά οτιδήποτε πάνω από το βράσιμο στον ατμό ή το μαγείρεμα σε νερό.

Υπάρχουν επίσης «ισχυρές ενδείξεις» ότι ο σχηματισμός των αποκαλούμενων Ν-νιτρωδο ενώσεων συμβάλλει στον καρκινογόνο μηχανισμό. Αυτές είναι καρκινογόνες ουσίες που μπορούν να σχηματιστούν μέσα στο έντερό μας όταν τρώμε κρέας. Επιπλέον, υπάρχουν «ισχυρές ενδείξεις» ότι ο αιμικός σίδηρος (heme iron) συμβάλλει στους καρκινογόνους μηχανισμούς που σχετίζονται με το κόκκινο και το επεξεργασμένο κρέας.

Άλλοι έγκριτοι οργανισμοί όπως το Αμερικανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο (AICR) και το Παγκόσμιο Ταμείο Έρευνας για τον Καρκίνο (WCRF), είναι πιο επιφυλακτικοί. Ενώ συμφωνούν ότι υπάρχουν κάποιες ενδείξεις πως η κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν αιμικό σίδηρο μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, θεωρούν ότι οι διαθέσιμες αποδείξεις που στηρίζουν αυτή τη σύνδεση είναι περιορισμένες.

Μεγάλο μέρος των διαθέσιμων στοιχείων βασίζεται σε δεδομένα από πειραματόζωα. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη με τίτλο «Ο διαιτητικός αιμικός σίδηρος προκαλεί εντερική δυσβίωση, επιδεινώνει την κολίτιδα και ενισχύει την ανάπτυξη αδενωμάτων σε ποντίκια», διαπιστώθηκε ότι ο αιμικός σίδηρος στη διατροφή διατάραξε τη μικροχλωρίδα του εντέρου, επιδείνωσε τη φλεγμονή και ενίσχυσε την ανάπτυξη όγκων στο έντερο των ποντικών. Ωστόσο, είναι κρίσιμο να σημειωθεί ότι σε όλα τα μοντέλα πειραματόζωων που χρησιμοποιήθηκαν, τα τρωκτικά κατανάλωσαν ποσότητες κρέατος ή αίμης αντίστοιχες με το να έτρωγε ένας άνθρωπος έως και 18.000 κιλά κρέας την ημέρα. Ακόμα και η μικρότερη δόση αντιστοιχούσε περίπου σε δώδεκα μπέργκερ την ημέρα.

Διαφορετική μελέτη επικεντρώθηκε στον αιμικό σίδηρο και τη σύνδεσή του με τον καρκίνο του παχέος εντέρου λόγω της κατανάλωσης κρέατος. Οι ερευνητές ήθελαν να βρουν ποιος είναι ο παράγοντας που παίζει ρόλο στην ανάπτυξη του καρκίνου και να κατανοήσουν πώς το κόκκινο κρέας μπορεί να το προκαλεί. Για να το πετύχουν αυτό, χρησιμοποίησαν δόσεις αιμικού σιδήρου που αντιστοιχούσαν στην κατανάλωση κόκκινου κρέατος από ανθρώπους. Εν τέλει, όντως, παρατήρησαν ότι αυτές οι δόσεις οδήγησαν σε σημαντική αύξηση των όγκων.

Εν κατακλείδι, λοιπόν, οι ερευνητές κατέληξαν ότι τα ευρήματα υποδεικνύουν έντονα ότι σε συγκεντρώσεις που είναι συμβατές με την κατανάλωση κόκκινου κρέατος από ανθρώπους, ο αιμικός σίδηρος σχετίζεται με την προώθηση της καρκινογένεσης του παχέος εντέρου. Ωστόσο, αν εξετάσετε τη διατροφή που δόθηκε στους συμμετέχοντες και κάνετε τους υπολογισμούς, θα δείτε ότι η ποσότητα του αιμικού σιδήρου ήταν 500 φορές μεγαλύτερη από αυτή που βρίσκεται στις διατροφές των ανθρώπων, υπερβαίνοντας περίπου τα 9 κιλά κρέατος την ημέρα. Ακόμη, όμως, κι αν χρησιμοποίησαν τις σωστές δόσεις, τελικά καταλήγουν με δεδομένα που αφορούν τα ζώα.

Εν ολίγοις, τα αποτελέσματα υποδεικνύουν πιθανούς κινδύνους, κάτι που ήδη γνωρίζουμε. Η αυξημένη κατανάλωση αιμικού σιδήρου μπορεί να είναι παράγοντας κινδύνου, καθώς μπορεί να ενισχύσει την παραγωγή ελεύθερων ριζών, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη βλάβη του DNA και τη γένεση καρκινικών κυττάρων.

Οι μελέτες είναι ακόμη αντικρουόμενες και απαιτείται περισσότερη έρευνα για να κατανοηθούν πλήρως οι μηχανισμοί που εμπλέκονται, οπότε μπορείτε να στραφείτε σε φυτικές πηγές σιδήρου για να καλύψετε τις ανάγκες σας με ασφάλεια, όπως πράσινα φυλλώδη λαχανικά, όσπρια, ολική άλεση κ.ο.κ. συνδυάζοντας πάντα με μια πηγή βιταμίνης C για καλύτερη απορρόφηση.

Πηγές

https://nutritionfacts.org/blog/heme-iron-and-cancer/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29642729/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30638072/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25975275/

https://publications.iarc.fr/Book-And-Report-Series/Iarc-Monographs-On-The-Identification-Of-Carcinogenic-Hazards-To-Humans/Red-Meat-And-Processed-Meat-2018

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25592152/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25592152/